Najstarsze zabytki archeologiczne z tego terenu dowodzą­ce pobytu człowieka datowane są na środkową i młodszą epokę kamienną ok. 8000—1700 lat p.n.e. . Liczniejsze ma­teriały archeologiczne odnaleziono z epoki brązu 1700— 700 lat p.n.e. oraz żelaza do początku naszej ery . Znaleziska te świadczą o silnych wpływach sięgającej tutaj tzw. kul­tury łużyckiej. W V w. p.n.e. część plemion z obszaru Pomorza stworzyła oddzielną grupę kulturową, zwaną kulturą pomorską. W rejonie nadnoteckim przebiega granica głównego za­sięgu tej kultury. Odkryto wiele cmentarzysk z tego okre­su. W czasach późniejszych tereny te zamieszkałe były przez ludność grupy grobów jamowych, wytworzoną przez nadmorski odłam Słowian zachodnich. W okresie rzymskim ziemie nadnoteckie nawiedzane były przez kupców z Rzymu, zapuszczających się tutaj w po­szukiwaniu bursztynu. Na mapie Ptolemeusza 150 r. p.n.e. widnieje w widłach Warty i Noteci miejscowość Limio- seleion, przez niektórych historyków utożsamiana z obec­nym Lubaszem. W początkach okresu średniowiecznego miały miejsce wę­drówki różnych ludów germańskich. Zaczęła się wykształ­cać specyfika plemienna Pomorza i Polan, oparta na grun­cie kultury łużyckiej i pomorskiej. Od Mieszka I do Stanisława Augusta Puszcza Notecka i dolina Noteci stanowiły naturalną gra­nicę międzyplemienną. Pas nadnotecki odgrywał donio­słą rolę strategiczną w stosunkach Polan z Pomorzem. Stąd też przed tysiącem lat powstała tutaj linia warow­nych grodów, położonych nad Notecią: Santok, Drżeń Drezdenko , Wieleń, Czarnków, Ujście i Nakło. Zapewne część tych grodów początkowo była we władaniu Pomo­rzan, a część Polan. Za Mieszka I stworzono pas grodów położonych bardziej na północ, na wysoczyźnie: Przesieki, Dzierżąźno Małe, Stobno. Pomorze zostało przyłączone do Polski za Mieszka I i Bo­lesława Chrobrego. Po śmierci Chrobrego odpadło ono od Polski i ponownie dopiero Bolesław Krzywousty wcielił część Pomorza, a wraz z nim wszystkie grody nadnotec­kie do Polski. W okresie tym tereny te były bardzo rzadko zaludnione. Istniejące grody pilnowały przejść przy brodach, przez dolinę i miały przede wszystkim znaczenie strategiczne. Dopiero znacznie później zaczęły się rozwi­jać jako ośrodki handlu i rzemiosła. W początku XIII wieku Ujście stało się stolicą Księstwa Władysława Odonica. Próbował on skolonizować te tere­ny osadzając nad Drawą templariuszy, a w okolicach Wie­lenia cystersów. W 1245 r. znaczne tereny na północ od Noteci otrzymują Nałęczowie którzy od Czarnkowa przyjęli nazwisko Czarnkowskich , a okolice Tuczna i Mirosławca niemiecki ród Wedlów. W 1296 r. rezydujący w Wieleniu Zarembo­wie sprzyjający Brandenburczykom pomogli w zamordo­waniu w Rogoźnie króla Przemyśla II. Po śmierci Prze­myśla Brandenburczycy zagarnęli ziemie położone pomię­dzy Drawą i Gwdą i wcielili je w skład tzw. Nowej Mar­chii. W okresie późniejszym Władysław Łokietek toczył długie wojny z Brandenburgią o odzyskanie straconych ziem. Sojusznikiem w tej walce byli książęta zachodnio­pomorscy. Walki prowadzone były ze zmiennym szczę­ściem. Brandenburgia zapewniła sobie przymierze Krzy­żaków, co skomplikowało położenie Polski i utrudniało zdobycie całości zagarniętych obszarów. Kazimierz Wielki drogą zabiegów dyplomatycznych odzyskał tzw. Krainę Zachodnią, czyli ziemie położone między Drawą a Gwdą. Było to w r. 1368. Od tego czasu, aż do rozbiorów granica między Polską a Niemcami biegła na tym odcinku Drawą. W 1370 r. Ziemię Wałecką i Złotowską otrzymał książę Kazko Słupski, usynowiony przez Kazimierza i przewi­dziany przez niego na króla zjednoczonych ziem Polski i Pomorza. Kazko zmarł w 1377 r., a ziemie te przejął Władysław Opolczyk. Krajna była w tych latach miejscem zamieszek, wywoływanych przez różnych lokalnych feu-dałów. W latach 1402—1455 Nowa Marchia pozostawała we wła­daniu Krzyżaków, którzy stąd czynili pograniczne najaz­dy na Wielkopolskę. Walki z Krzyżakami dążącymi do zagarnięcia Ziemi Wałeckiej trwały do 1466 r. W wiekach XV—XVIII znaczne obszary ziemi znajdowały się w posiadaniu rodów magnackich. Najstarszym i naj­bogatszym był tu ród Czarnkowskich do pocz. XVIII w. rezydujący w Czarnkowie. Jego dobra rozciągały się po obu stronach Noteci, na północy obejmując Człopę. Od XVI w. panami w Wieleniu byli Górkowie, później Kostkowie, a w XVIII w. Sapiehowie. Rezydencją rodów Radolińskich i Poniatowskich była w XVII wieku Biała. Dobra chodzieskie stanowiły m.in. własność Potulickich i Grudzińskich. Grudzińscy byli też właścicielami dóbr złotowskich. Tereny na północ od Noteci między Gwdą i Drawą w części były w posiadaniu rodów niemieckich. W XVI wieku ogromnie wzrosło znaczenie rodu Wedlów. Ród ten spolonizował się, przyjął nazwisko Tuczyńskich od Tuczna , a przedstawiciele jego piastowali wiele sta­nowisk w urzędach polskich. Nieliczne i nieduże miasta rozwijały się dzięki położeniu na szlakach handlowych. Najważniejsze trakty miały prze­bieg południkowy i wiodły z Poznania przez Czarnków, Wałcz do Kołobrzegu oraz przez Ujście również do Wał­cza. Inny szlak wiódł z Poznania przez Wągrowiec do Nakła i dalej do Gdańska. Szlak równoleżnikowy wiódł Notecią oraz wzdłuż jej brzegów, łącząc miasta nadnotec-kie. Prawa miejskie najwcześniej otrzymała Człopa, bo już w 1245 r., później m.in. Ujście w 1413 r., Piła w 1513 r., Trzcianka w 1731 r. Zaludnienie było w dalszym ciągu stosunkowo małe, toteż od XVII wieku obserwuje się coraz to większe nasilenie akcji kolonizacyjnej. Nowymi osadnikami byli Polacy, Holendrzy i Niemcy. Duża część przybyszów uchodziła z poprzedniego miejsca zamieszkania, w obawie przed 10 prześladowaniami religijnymi. W związku z powstaniem nowych wsi zajmujących się w dużej mierze hodowlą owiec, zaczęto tworzyć w miastach warsztaty tkackie. Na­stąpił rozwój na szeroką skalę sukiennictwa. Jastrowie, Trzcianka, Łobżenica, Czarnków, Wieleń, Piła, Radolin to główne ośrodki tego przemysłu w regionie nadnoteckim. W samej Trzciance pod koniec XVIII wieku pracowało ponad 200 warsztatów tkackich. Pewne osłabienie rozwo­ju wsi i sukiennictwa spowodowały wojny szwedzkie. W czasie „potopu” przez Wałcz i Ujście gdzie skapitulo­wała armia Wielkopolski oraz Czarnków wtoczyła się do Polski nawała szwedzka. Poważnego spustoszenia dozna­ły też te tereny w czasie wojny północnej lata 1700—1721 . Pod pruskim zaborem. W końcu 1772 r. wojska pruskie w czasie I rozbioru Pol­ski zajęły całą Krajne, dolinę Noteci i część obszarów na południe, tworząc tzw. klin nadnotecki. Granica zaboru biegła od Chełstu na wschód, koło Budzynia i dalej aż do Solca Kujawskiego. Prusacy przystąpili do intensyw­nej kolonizacji, sprowadzając osadników z Niemiec. Spo­wodowało to znaczne zgermanizowanie tych ziem. Akcję tę na krótko przerwał okres 1806—1813, kiedy to ziemie nadnoteckie zostały włączone do Księstwa Warszawskie­go. Po 1815 r. południową część obecnego województwa pil­skiego włączono do Wielkiego Księstwa Poznańskiego, do rejencji bydgoskiej. Północną część włączono do prowin­cji Prus Zachodnich, do rejencji kwidzyńskiej. Jeszcze w końcu XVIII wieku pobudowano główny trakt pocztowy, który biegł z Drezdenka przez Wieleń, Trzcian­kę do Piły i dalej do Bydgoszczy. W połowie XIX w. przy­stąpiono do budowy dróg bitych. Jako jedna z pierwszych 1825—28 powstała droga przez Człopę, Rusinowo do Piły. W 1848 r. do powstańczych rozruchów doszło w Czarn­kowie, gdzie Polacy opanowali władzę w mieście. Jednak duża ilość Niemców, zarówno tam, jak i na całym obszarze nadnoteckim, uniemożliwiła szersze rozprzestrzenienie się powstania. W II poł. XIX wieku nastąpiła budowa linii kolejowych. W 1848 r. ruszył pierwszy pociąg z Poznania przez Wron­ki, Krzyż do Szczecina. W 1851 r. powstała linia kolejowa z Kostrzyna nad Odrą do Bydgoszczy a w latach następ­nych inne. Dzięki powstaniu węzła kolejowego zaczęła się intensywnie rozwijać Piła. We wszystkich miastach zbudowano rozmaitego rodzaju fabryki, głównie przemysłu rolno-spożywczego. W 1906 r. powiat czarnkowski ogarnęła fala strajków szkolnych. Prawie wszystkie dzieci polskie, w szkołach ca­łego powiatu, domagały się nauczania języka polskiego i religii po polsku. Jako przeciwstawienie akcji germani-zacyjnej rozwinęła się działalność rozmaitego rodzaju or­ganizacji i instytucji polskich, starających się przeciw­działać polityce pruskiej. Obok organizacji jawnych istniały związki konspiracyj­ne, przygotowujące grunt do powstania zbrojnego.