Nad Notecią, w miejscu gdzie wzgórza morenowe stro­mymi uskokami opadają do rzeki położony jest Czarn­ków, stary gród piastowski, dziś ośrodek przemysłu drzewnego i spożywczego liczący 10 000 mieszkańców. Pierwsze wzmianki o Czarnkowie pochodzą z 1025 r., lecz już w czasach przedhistorycznych istniała tu osada. Póź­niej powstał tu gród, w 1107 r. zdobyty przez Bolesława Krzywoustego. W 1192 r. Mieszko Stary darował zamek czarnkowski Dzierżykrajowi Nałęczowi, który dał począ­tek rodzinie Czarnkowskich. Od XIII wieku był Czarn­ków kasztelanią, a prawa miejskie otrzymał w 1397 r. Czarnkowscy władali miastem do 1727 r. W średniowie­czu odbywały się tu pograniczne jarmarki. W 1919 r. o miasto toczyli walki powstańcy wielkopolscy. W Czarn­kowie urodził się Janko z Czarnkowa, kronikarz polski z XIV wieku. Tutaj też spędził swoją młodość Franciszek Bartoszek ps. „Jacek” 1910—1943 , malarz i bojownik Gwardii Ludowej. Cennym zabytkiem jest późnogotycki kościół, zbudowany w 1580 r. i rozbudowany w XVII i XVIII wieku. Wypo­sażenie wnętrza w przeważającej części barokowe: ołtarz, stalle, belka tęczowa. Renesansowe są nagrobki Czarn­kowskich i kraty z XVII wieku. Liczne stare obrazy, m. in. z warsztatu pomorskiego z 1630 r. Uwagę zwraca cynowa trumna Sędziwoja Czarnkowskiego z płaskorzeźbami, sce­nami z jego życia i portretem trumiennym z 1627 r. Inne zabytki to dworek klasycystyczny XVIII wiek przy ul. Rybaki 28, liczne domy z XVIII i XIX wieku, magazyny zbożowe z I poł. XIX wieku na pl. Powstańców Wielko­polskich u stóp Góry Krzyżowej. Na pl. Wolności obok kościoła wznosi się duży pomnik ku czci poległych żoł­nierzy radzieckich, zwieńczony czołgiem. Na cmentarzu groby powstańców wielkopolskich. Nad miastem dominu­je Góra Krzyżowa, z której roztacza się piękna panorama miasta i rozległej w tym miejscu doliny Noteci. W parku Staszica rzadko spotykane na nizinach urządzenia spor­towe: skocznia narciarska i tor saneczkowy. Wśród za­kładów przemysłowych do ważniejszych należą: Zakłady Płyt Pilśniowych i Wiórowych fabryka zbudowana w 1965 r., znacznie rozbudowana w latach 1973—78 , fabryka mebli okrętowych, zakłady drzewne, zakłady elektroche­miczne „Centra”, browar. Znakowane szlaki turystyczne: niebieski do Ujścia i Miał, zielony do Trzcianki i Szamotuł. Krawędź doliny Noteci, przebiegająca przez miasto i jego najbliższe okolice, stanowi granicę dwu różnych obsza­rów krajobrazowych: płaskiej równiny nadnoteckiej, po­krytej łąkami — od północy, i — od południa — wzgórz morenowych ponacinanych licznymi głębokimi dolinami. Szczególnie urozmaicony teren rozciąga się między Czarnkowem, Lubaszem, Gorajem i Ciszkowem. Wysokie wzgó­rza o wysokości względnej w stosunku do doliny Noteci 70—90 m , doliny niejednokrotnie przypominające doliny podgórskie, piękne lasy o urozmaiconym drzewostanie zy­skały tej krainie miano „Szwajcarii Czarnkowskiej”. Z północnych stoków wzgórz rozciągają się dalekie wi­doki na Pradolinę Toruńsko- Eberswaldzką i jej przeciw­legły kraniec. Cały ten region stanowi obszar chronione­go krajobrazu. 2 km od Czarnkowa, przy szosie do Pozna­nia położony jest stylowy gościniec „Śmieszek”. CZŁOPA-Miasto na Pojezierzu Wałeckim, w dolinie rzeczki Cieszyn-ki Deszli , w sąsiedztwie 3 jezior, przy linii kolejowej Krzyż—Wałcz. Szosa Gorzów—Chojnice, lokalne do Wie­lenia, Tuczna, Załomu i Golina. 2000 mieszkańców. Nie­wielki ośrodek przemysłu drzewnego. Człopa — małe dziś miasto — może poszczycić się bogatą historią. Legenda łączy je z Dzierżykrajem, księciem pomorskim, który tu­taj miał swoją siedzibę i tutaj za przyczyną Bolesława Chrobrego przyjął chrzest. W XIII wieku od księcia wiel­kopolskiego Przemyśla II otrzymali Człopę i przyległe tereny Czarnkowscy wywodzący się z rodu Nałęczów. Prawa miejskie posiada Człopa od 1255 r. W XV wieku istniała w Człopie komora celna, pobierająca opłaty celne od przyjeżdżających i wyjeżdżających z Polski kupców. W maju 1658 r. pod Człopą odbyła się koncentracja wojsk Czarnieckiego, które stąd wyruszyły na pomoc walczącej ze Szwedami Danii. W początku XIX wieku przeprowa­dzono przez Człopę główny trakt łączący Berlin z Kró­lewcem. Kursowała tędy poczta konna. W Człopie znajdo­wała się stacja pocztowa. Działania wojenne w 1945 r. poważnie zniszczyły miasto. Centrum legio w gruzach w 80%. Ocalały tylko położone na wzgórzach dawne przedmieścia. Obecnie miasto zostało odbudowane. Niewielki przemysł reprezentują: tartak, POM, zakład stolarski oraz mleczarnia. W 1977 r. na Cie-szynce uruchomiono dużą wylęgarnię ryb, dostarczającą m.in. 1,5 min sztuk narybku pstrąga rocznie. Zabytki Człopy uległy zniszczeniu w 1945 r. W ocalałej części mia­sta zachowały się nowsze obiekty: szkoła zbudowana w 1932 r. oraz nieduży kościół, o ładnej, nowoczesnej sylwet­ce architektonicznej zbudowany w latach trzydziestych. 2 km na zachód od Człopy wśród łąk i bagien przy ujściu rzeczki Cieszynki do jez. Kamień zachowało się grodzisko stożkowate. Z wszystkich stron Człopę otaczają lasy. W bezpośrednim sąsiedztwie miasta znajdują się 3 jeziora: Kamień, Trzebin i Miejskie. W dalszej okolicy jezior jest ok. 20. Lasy, ciągnące się na północny zachód łączą się z kompleksem Puszczy nad Drawą. Miasto jest dobrym punktem na wczasy, o bogatych możliwościach uprawia­nia turystyki pieszej i kolarskiej. Nad Jez. Miejskim po­łożone jest kąpielisko miejskie. 6 km na południowy wschód od Człopy we wsi Drzonowo Wałeckie, w parku, rośnie kilka wiekowych drzew. W Krąpieli, wsi oddalo­nej 5 km na północny wschód, w niewielkim parku, rośnie potężny świerk oraz lipa o obwodzie 550 cm. 4 km na za­chód od Człopy, nad jez. Załom, na skraju lasów Puszczy nad Drawą leży wieś Załom. W sąsiedztwie wsi położony jest rezerwat przyrody o naz­wie „Stary Załom k. Człopy”. Na obszarze 1 ha podlega tu ochronie zespół łąkowy na podłożu kredy jeziornej nad jez. Załom. Rosną tam liczne storczyki oraz turzyca ptasie łapki, gatunek górski, na nizinach rzadko spotykany. Jez. Załom pow. 105 ha jest jeziorem rynnowym o kształcie zbliżonym do rogala. Brzegi w dużej części zalesione, miej­scami strome.