Z dziejów politycznych. Lesisty teren Gór Świętokrzyskich stanowił od pn. wsch. naturalny pas obronny dla ziem Małopolski. Pas ten wzmoc­niono w czasach piastowskich zamkami obronnymi (np. w Iłży, Chę­cinach).
Wcześnie, bo już w r. 1241, teren ucierpiał od napadu Tatarów, kiedy to, jak mówi historyk stoczono nieszczęśliwą bitwę u Chmielnika1. Zresztą napady Tatarów powtarzały się aż do XVI w.
W czasie najazdu szwedzkiego za Jana Kazimierza ucierpiały srodze tereny świętokrzyskie. Zdobyte zamki zostały zniszczone, zbrojownie z nich uprowadzone — jak mówi historyk — a Karol Gustaw idąc tędy do Krakowa zniszczył w okolicy fabryki, wybrał kontrybucję od miesz­czan, prawa i uchwały gwareckie, czyli górnicze zniweczył2.
Miary nieszczęść dopełnił w tym czasie Rakoczy, książę Siedmiogrodu, oraz epidemie, które przez wiele lat dziesiątkowały zbiedniała ludność. W czasie II wojny szwedzkiej pod wsią Kliszowem nad Nidą doszło do wielkiej bitwy pomiędzy wojskami Karola XII i Augusta II w dniu 9 lipca 1702 r.
Okres walk o niepodległość rozpoczyna się od czasu konfederacji barskiej, kiedy to w r. 1772 konfederaci zajmowali przejściowo m. in. zamki w Kielcach i Ujeździe.
Na krańcach regionu, w Połańcu, wydał Kościuszko swój słynny Uniwersał w r. 1794, a z obozu pod Sieczkowem wyszedł „ordynans”, wydany Ochotnickiemu, chorążemu milicji powiatu chęcińskiego. W Kiel­cach kwaterował Kościuszko 9 i 10 czerwca 1794 r. podczas przemarszu wojsk po nieszczęśliwej bitwie pod Szczekocinami, stoczonej 6 czerwca.
W r. 1809 na nasz teren wkroczyły wojska ks. Józefa Poniatowskiego. Zacięte walki toczą się na skrajach regionu (Sandomierz), podobnie jak w czasie powstania listopadowego w 1. 1830—31.
W okresie powstania styczniowego rozgrywały się bitwy m. in. w Su­chedniowie, Bodzentynie, Wąchocku, w Małogoszczu, na Świętym Krzyżu, w Opatowie, Stefankowie, Bobrzy i w wielu innych miejscowościach. Spośród dowódców najdłużej działali w rejonie Gór Świętokrzyskich:Langiewicz, Czachowski, Chmieleński, Bończa, generał Bosak, płk. Topór–Zwierzdowski i wielu innych.
W r. 1905 na terenie Kielecczyzny doszło do strajków i manifestacji oraz starć z policją carską. Największe nasilenie strajków przejawiało się w ośrodkach uprzemysłowionych, w Ostrowcu i Kielcach. Do akcji starszego społeczeństwa w Kielcach przyłączyła się młodzież szkolna. W dniu 3 lutego 1905 r. uczniowie gimnazjum zgromadzili się na gór­nym korytarzu gmachu i demonstrując domagali się szkoły polskiej. Następnie tłumnie opuścili szkołę. Świadczy o tym tablica umieszczona w r. 1933 przez uczestników walki o szkolę polską i uczniów.
W 1. 1914—15 teren został dotkliwie zniszczony przez działania wo­jenne. Kielce były wówczas ośrodkiem ruchu legionowego.
W okresie międzywojennym zaznaczył się na terenie Kielc i okolicy ożywiony ruch organizacji postępowych, szczególnie wśród robotników większych zakładów, jak fabryka „Ludwików”, „Kadzielnią” i „Głę-boczka”. Należy podkreślić działalność członków ugrupowań lewicowych, zwłaszcza KPP, więzionych przez władze sanacyjne.
Ostatni okres walk o niepodległość stanowią 1. 1939—45. Najpierw działa na Kielecczyźnie słynny oddział mjr. Hubali, później prowadzą długą walkę GL, AL, AK i BCh. Liczne pobojowiska oraz cmentarze wojenne znaczą szlaki bojowe oddziałów partyzanckich.
Pierwszy oddział GL pod dowództwem Franciszka Zubrzyckiego wyruszył 10 maja 1942 r. z Warszawy w lasy piotrkowskie. Pod koniec czerwca przybywa na Kielecczyznę drugi z kolei oddział partyzancki GL dowodzony przez Augusta Langego. Wkrótce ożywioną działalność roz­wijały oddziały: „Wilka” — Józefa Rogulskiego, im. Ziemi Kieleckiej — Ignacego Robba („Narbutta”), „Garbatego” — Stanisława Olczyka, „Edka” — Ludwika Kwiatka, „Mnicha”. Aktywnie działały grupy wy­padowe GL jak np. w Końskich. W ciągu 1942 r. przeprowadziły one szereg udanych akcji przeciwko Niemcom, policji granatowej, urzędom, administracji, transportom wroga.
Oddział partyzancki GL im. Ziemi Kieleckiej, dowodzony przez „Nar­butta”, działał głównie w rejonie Gór Świętokrzyskich. W styczniu 1943 r. liczył on ok. 230 gwardzistów.
W październiku 1942 r. utworzono Komitet Okręgowy PPR-Kielce.
Sekretarzem został Mieczysław Kowalski — „Michał” (zginął 15.V.43 r. w walce z Niemcami), dowódcą okręgu GL — Ignacy Robo „Narbutt”.
W wyniku organizacyjnego rozwoju PPR w styczniu 1943 r. powstał Obwód Radomsko-Kielecki PPR i GL, otrzymując w skali ogólnokra­jowej nr „III” (bez obecnych powiatów pd., które należały do Obwodu IV Krakowskiego).
W 1943 r. w Kielecczyźnie dzięki wysiłkom PPR, powstają nowe od­działy partyzanckie GL, w rejonach Ostrowca i pobliskich lasach stara­chowickich, w pow. opatowskim, opoczyńskim, pióczowskim. Od czerwca
1944 r. dowódcą Obwodu Radomsko-Kieleckiego AL został ppłk. Mie-
czysław Moczar — ps. „Mietek”.
W dniu 13 lipca 1944 r. dowództwo III Obwodu AL wydało rozkaz utworzenia I Brygady AL im. Ziemi Kieleckiej, działającej w pow. kie­leckim, koneckim, radomskim, iłżeckim, oraz w dniu 6 sierpnia 1944 r. o powstaniu II Brygady AL „Świt”, działającej w trójkącie Kielce— Jędrzejów—Włoszczowa. Następnie rozkazem z dnia 13 września 1944r. uformowano dwie polsko-radzieckie brygady AL: X Brygada AL „Zwy­cięstwo” i XI Brygada „Wolność”, w oparciu o radzieckie oddziały partyzanckie Dońcowa i Gonczarowa. Brygady te w dniach 29 i 30 wrze­śnia 1944 r. we wsi Gruszka w pow. koneckim stoczyły największą bitwę w okresie okupacji hitlerowskiej. W październiku tego roku w lasach Siekierno—Rataje w pow. starachowickim partyzanci Obwodu III AL pod dowództwem płk. Mieczysława Moczara rozgromili w brawurowym ataku przeważające siły niemieckie.
24 października 1944 r. w lasach starachowickich odbyło się rozsze­rzone posiedzenie sztabu III Obwodu AL. Wobec trudnej sytuacji, w jakiej znalazły się oddziały partyzanckie (duże zgrupowanie sił nie­przyjacielskich na terenach przyfrontowych, złe warunki atmosferyczne, głód i choroby) postanowiono przekroczyć front i przejść na tereny wyzwolone.
Przekroczenie frontu nastąpiło w nocy z 27 na 28 października 1944 r. na przyczółku pod Chotczą (obecny pow. lipski), gdzie partyzanci sto­czyli ostatnią poważną bitwę z Niemcami w Kielecczyźnie.
Wyzwolenie terenu spod okupacji hitlerowskiej nastąpiło w styczniu
1945 r., kiedy to wojska radzieckie i polskie uderzyły z dwu przyczółków
nad Wisłą: od strony Warki i Magnuszewa oraz od okolic Opatowa i Sandomierza.
Kielce i Jędrzejów uwolniono 15 stycznia, Ostrowiec, Ćmielów, Opa­tów i Małogoszcz 16 stycznia, a w parę dni później Nową Słupię, Bodzen­tyn, Zagnańsk, Skarżysko-Kamienną, Wąchock i Suchedniów. W czasie walk na przyczółku sandomierskim srodze ucierpiała wsch. i pd.-wsch. część Kielecczyzny.