Janów i Jasionówka

Janów i Jasionówka

Niegdyś miasto, obecnie wieś, położona 24 km na zach. od Sokółki nad rzeczką Kumiałką. W odległości około 10 km na pn. od Janowa znajdują się tzw. „Góry Karpac­kie” dochodzące do 229 m n.p.m.
Początki Janowa, nazywanego niegdyś Przybudek, wią­żą się z osadnictwem na terenie Puszczy Kuźnickiej, co miało miejsce około 1703 r. Przekształcenie osady na miasto dokonał między 1709—1712 r. dzierżawca tych terenów Jerzy K. Dewicz. Pierwszy raz nazwa Janów została użyta w dokumentach z 1715 r. Za czasów A. Tyzenhauza stał się Janów ośrodkiem dóbr tzw. klucza janowskiego oraz siedzibą kilku manufaktur, w tym tak­że fabryki żelaza. Dokument o nadaniu praw miejskich pochodzi z 1791 r. Na przełomie XIX i XX w. Janów utracił nadane mu prawa, chociaż w okresie międzywo­jennym liczył jeszcze około 2000 mieszkańców, z których większość — około 1100 osób narodowości żydowskiej — zginęło podczas okupacji hitlerowskiej w obozie zagła­dy w Treblince. Uległa również zniszczeniu synagoga drewniana z 1740 r.
Obecnie w Janowie liczącym około 600 mieszkańców znajduje się znany w kraju i poza jego granicami ośro­dek ludowego tkactwa dywany dwuosnowowe , które rozwinęło się również w pobliskich wsiach: Wasilówka, Trofimówka, oraz Marchelówka. Najbardziej znane tkacz­ki to: O. Jaroszewicz, R. i S. Masełbas, A. Majewska, A. Radulska, W. Święcicka z Wasilówki, J. Gniedziejko z Trofimówki, R. i S. Krupowicz z Janowa. Zwraca w Janowie uwagę układ urbanistyczny z rynkiem i odcho­dzącymi od niego sześcioma ulicami.
W 1623 r. z fundacji Stanisława Rudominy zbudowa­no pierwszy kościół drewniany. Parafia w Janowie po­wstała w latach 1715—1744 na skutek wyodrębnienia się jej z parafii korycińskiej. W 1725 r. ks. Teodora z Soł-tanów Sapieżyna oraz Jerzy Sapieha, wojewoda mści-sławski, ufundowali następny kościół drewniany, gdyż poprzedni uległ zniszczeniu. Obecny kościół został wznie­siony w 1901 r., pierwszą polichromię wykonał Konstan­ty Czarniecki z Wilna. Zbudowany w neoromańskim sty­lu, na planie krzyża łacińskiego, z apsydą, 2 zakrystia­mi i dwoma wieżami. Fasada ze szczytem i rozetą.
Wnętrze o sklepieniach krzyżowych wzbudza zachwyt pięknymi malowidłami, których autorami byli artyści: Torwidowie z Torunia oraz Lis i Latała z Krakowa. Ła­dne są również barokowe ołtarze, wśród których wy­różnia się ołtarz główny. W nim zwraca uwagę zabytko­wy obraz MB z symbolem Ducha Świętego na piersiach. Wyżej — obraz przedstawiający św. Izydora. Po obu stronach obrazu MB — figury św. Wojciecha z prawej i św. Stanisława z lewej . Interesujące są również bocz­ne ołatarze, barokowa ambona i witraż nad organami.
W Janowie znajduje się okazały, nowoczesny gmach Zbiorczej Szkoły Gminnej, niewielki zakład drzewny, Ośrodek Zdrowia, Spółdzielnia Kółek Rolniczych.
W okolicy Janowa wiele interesujących obiektów. We wsi Romaszówka przy trasie z Korycina młyn wodny, wiele krzyży przydrożnych będących dziełem kamienia­rzy i kowali. Grodziska w Holakowszczyźnie i Mielew-szczyźnie, cmentarzyska w Jasionowej Dolinie i Teolinie a także zabytki dawnego budownictwa i pomniki przy­rody koło Trzcianki na pd. od drogi kilka dębów i so­sen w lesie na terenie dawnej Puszczy Kuźnickiej .JASIONÓWKA-Dawne miasto, obecnie wieś położona nad rzeczką no­szącą tę samą nazwę, przy drodze prowadzącej z Kny­szyna do Korycina niegdyś tędy, przebiegał trakt wio­dący z Mazowsza na Litwę . Jasionówka istniała już ja­ko osada przed 1546 r., kiedy to królowa Bona nadała ją Michałowi Iwanowiczowi z Kurzeńca. Parafię kato­licką utworzono również w połowie XVI w. W 1642 r. Władysław IV nadał Jasionówce prawa miejskie, po­twierdzone następnie w latach 1647 i 1670. Właściciela­mi miasta byli m.in. Ważyńscy następnie zaś Wołłowi-cze. Za czasów Wołłowiczów zasłynęła tutejsza stad­nina koni, być może stała się ona początkiem hodowli ko­nia rasy sokolskiej, odznaczającego się do dzisiaj wybi­tnymi walorami i przydatnością w rolnictwie. Następ­nymi właścicielami miasta byli Miączyńscy, a pod ko­niec XIX w. carski generał Luders. Na przełomie XIX i XX w. Jasionówka utraciła prawa miejskie, mimo iż była ośrodkiem garbarstwa około 30 garbarni, w któ­rych pracowali przeważnie Tatarzy . W okresie między­wojennym zamieszkiwała w Jasionówce przeważnie lud­ność żydowska. W dniu 24 VI 1941 r. hitlerowcy spacy-fikowali Jasionówkę, mordując około 100 osób oraz pa­ląc zabudowania przy rynku, natomiast w dniu 23 I 1943 r. całą ludność żydowską Niemcy wywieźli do Treblinki i tam wymordowali.
Obecnie Jasionówka słynie z jarmarków na konie, ko­żuchy, kilimy, dywany. W okresie powojennym zbudo­wano tutaj kilka nowych budynków oraz uruchomiono zakład tapicerski zatrudniający inwalidów, produkują­cy tapicerkę samochodową. W Jasionówce jest także PGR.
W pn.wsch. części wydłużonego rynku znajduje się za­bytkowy kościół. Został on zbudowany przez braci: Łu­kasza, Kacpra, Jana i Jerzego Kurzenieckich z Kurzeń­ca, w latach 1511—1530. Kościół murowany na rzucie prostokąta, renesansowy, z wieżą, kaplicami bocznymi i apsydą, oddzielony jest od ulicy murem, wokół rosną stare lipy. W 1875 r. za głównym ołtarzem zbudowano zakrystię i kruchtę. Na elewacji południowej — tablica pamiątkowa. Wewnątrz sklepienia kolebkowe, w ołtarzu głównym obraz przedstawiający św. Trójcę.
Na dziedzińcu zwraca uwagę ufundowany przez hrabinę Teresę Wołłowicz pomnik z 1879 r., poświęcony pamięci właściciela dóbr w Jasionówce, Michała hr. Wołłowicza.
Na cmentarzu żydowskim tablica upamiętniająca za­mordowanych podczas pacyfikacji oraz likwidacji getta Żydów.JEŻEWO-Wieś położona na skrzyżowaniu dróg prowadzących z Białegostoku do Warszawy E-12 , z Sokół do Wizny i dalej do Łomży oraz drogi do Tykocina i Knyszyna.
Jeżewo było już wymieniane w dokumentach z 1473 r. Wieś wchodziła w skład starostwa tykocińskiego, dzieli­ła też losy tego starostwa. W XVIII w. podobno znaj­dował się tutaj skromny dworek, stanowiący własność Stanisława Augusta Poniatowskiego. W XIX w. Jeżewo było własnością Sosnowskich następnie Glogerów. M.in. przez pewien czas zamieszkiwał w tej miejscowości i pracował Zygmunt Gloger, znany etnograf, pierwszy prezes PTK. Napisał on około 600 prac z dziedziny archeologii, etnografii, historii, budownictwa wiejskiego. Najbardziej znane jego prace to „Encyklopedia Staropol­ska” oraz „Geografia historyczna ziem dawnej Polski” Gośćmi Glogera w Jeżewie byli min. Henryk Sienkie­wicz, N. Zmichowska oraz E. Orzeszkowa. W 1906 r. Gloger został wybrany prezesem powołanego wówczas do życia Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, które­go siedzibą była Warszawa. Należy przypuszczać, że wówczas Gloger przeniósł się do Warszawy, jednocze­śnie sprzedając swoją posiadłość w Jeżewie. Zmarł 12 X 1910 r. i został pochowany na cmentarzu na Powąz­kach.
Podczas okupacji hitlerowskiej w Jeżewie zorganizowa­na została przez Komendę Okręgu AK centrala łączno­ści w oparciu o pracowników miejscowej mleczarni. W pobliskich Radulach oddział dowodzony przez Tadeusza Westwala — „Karasia”, stoczył 25 VI 1944 r. bitwę z ko­lumną wojsk niemieckich.
Obecnie Jeżewo jest wsią o zabudowie drewnianej i murowanej, z ładną nową szkołą. Z zabytków posiada jedynie bardzo zniszczone lamus i browar znajdujące się na terenie dawnej posiadłości Glogerów.
Przystanek PKS na miejscu.

Both comments and pings are currently closed.

Comments are closed.