W okresie międzywojennym, gdy puszczę świętokrzyską zaczęto nie­miłosiernie trzebić, grono przyrodników i miłośników regionu podjęło starania o wzięcie jej pod ochronę.
W r. 1920 utworzono pierwszy rezerwat na tym terenie obejmujący las na Chełmowej Górze koło Nowej Słupi z naturalnymi stanowiskami modrzewia polskiego {Larix polonica Racib.). W r. 1922 wydzielono na głównym grzbiecie Łysogór dwa dalsze rezerwaty ścisłe: jeden — obej­mujący część pn. zbocza Łysicy wraz z gołoborzem u szczytu na prze­strzeni 114,96 ha — drugi na pd. zboczu Łysej Góry (Św. Krzyż) zajmu­jący 196,50 ha. W r. 1925 zanotowano ożywioną akcję mającą na celu ochronę całej puszczy jodłowej. M. in. z inicjatywy Związku Polskiego Nauczycielstwa Szkół Powszechnych powołano do życia Komitet Ochrony Puszczy Jodłowej. Usiłowania te walnie poparł znakomity pisarz, Stefan Żeromski w swej ostatniej pracy Puszcza Jodłowa. Później rezerwaty połączono pasem lasu wzdłuż linii szczytowej i całość pod nazwą Puszczy Jodłowej uznano w ramach zarządu lasów za teren chroniony. Dopiero w r. 1950 na mocy zarządzenia Ministerstwa Leśnictwa utworzono Świę­tokrzyski Park Narodowy, obejmujący powierzchnię 5810 ha. Inne akty prawne usankcjonowały istnienie szeregu rezerwatów, które na omawia­nym terenie można podzielić na kilka grup. Do pierwszej z nich należą rezerwaty geologiczne: Góra Zelejowa koło Chęcin o pow. 67 ha, z pię­knie rozwiniętym krasem powierzchniowym i zębatą granią; rezerwat im. Jana Czarnockiego w Śluchowicach pod Kielcami z odsłonięciem fałdy obalonej; Góra Miedzianka o pow. 25 ha ze starymi szybami gór­niczymi, Kadzielnią na terenie miasta Kielc o powierzchni 0,55 ha, Piekło k. Niekłania — 5,90 ha.
Drugą grupę stanowią rezerwaty leśne.
Spotykamy tutaj osobliwość naszych gór — rezerwat cisa w Radomi-cach koło Morawicy w pow. kieleckim, o powierzchni 23,20 ha. Rośnie tu ok. 420 cisów
(Taxus baccata L.) w formie krzewiastej. Dalsze dwa rezerwaty cisowe znajdują się w leśnictwie Majdów kolo Bliżyna i w Cie-chostowicach w pow. kieleckim, gdzie ponadto jest znaczne skupisko modrzewia polskiego (Larix polonica Racib.).
Typowym przykładem rezerwatu leśno-krajobrazowego jest góra Kar-czówka na terenie administracyjnym miasta Kielc. Obejmuje on 27,29 ha lasu sosnowego w wieku około 150 lat, rosnącego na wapiennych ska­łach. Na szczycie zabytkowy kościół i klasztor z XVII w.
Karczówka jest wspaniałym punktem widokowym.
Jedynym rezerwatem leśno-torfowiskowym na omawianym terenie są Białe Ługi, położone na pd. od Daleszyc, w pow. kieleckim. Rezerwat ten obejmuje jedno z najciekawszych torfowisk w Górach Świętokrzy­skich. Jest to największy rezerwat na omawianym terenie, obejmuje on bowiem 408,44 ha.
Do ważniejszych należy rezerwat leśny w Górach Cisowskich, miano­wicie Zamczysko koło Widełek z ładnym lasem mieszanym. Stanowi on uzupełnienie Świętokrzyskiego Parku Narodowego.
W lasach Nadleśnictwa Bliżyn, położonych na pn. od Suchedniowa znajduje się rezerwat leśny Świnia Góra o powierzchni 51 ha. Występuje tu duża rozmaitość gatunków drzew i roślinności zielnej.
Na skrajach Gór Świętokrzyskich, koło Niekłania w pow. koneckim znajduje się rezerwat leśno-geologiczny Piekło Skały. Są tu malownicze skałki piaskowca w kształcie grzybów i kazalnic.
W dolinie rz. Kamiennej i na jej stromej krawędzi koło Ostrowca jest ciekawy rezerwat leśny Lisiny Bodzechowskie (31,80 ha).
W pobliżu Kielc mamy jeszcze jeden rezerwat leśny, mianowicie Sufra-ganiec (17,31 ha).
Aby mieć pełniejszy obraz zagadnień ochrony przyrody w Górach Świętokrzyskich, trzeba wiedzieć nieco o pomnikach przyrody.
Tu na pierwsze miejsce wysuwa się legendarny dąb Bartek k. Zag­nańska, liczący ok. 1200 lat. Jest to jedno z najstarszych drzew w Polsce.
Stare modrzewie w wieku 300—400 lat rosną między innymi koło wsi Mroczków w pow. kieleckim.
Do zabytków przyrody należy też piękna aleja lipowa w Podzamczu Chęcińskim, oraz podobna we wsi Planta-Tęcza koło Ujazdu.W najbliższym sąsiedztwie Łysogór można oglądać wiekowe drzewa w Starej Słupi, w Łomnie kolo Rudek, w Tarczku koło Bodzentyna,przy zabytkowym kościółku w Grzegorzewicach, w Krajnie u stóp Łysicy i Baszowicach k. Nowej Słupi.
Ciekawy jest kilkusetletni jałowiec drzewiasty we wsi Ostojów k. Su­chedniowa, mający 7,5 m wysokości.
Do ważniejszych pomników przyrody nieożywionej należą: monolit kwarcytu kambryjskiego Wielki Kamień nad Mąchocicami, skałki pias­kowca dolnodewońskiego na Bukowej Górze, profil warstw ordowickich w Zalesiu k. Łagowa, urwisko skalne z jaskinią Piekło we wsi Skiby k. Chęcin, skałki pstrego piaskowca na Górze Perzowej k. Łopuszna, odkryta ostatnio w okolicy Chęcin jaskinia „Raj” i wiele innych.
Wędrując przez Góry Świętokrzyskie mamy możność oglądać wiele gatunków roślin chronionych. Będzie o nich mowa przy opisie szlaków turystycznych.
Nad ochroną przyrody czuwa Wojewódzki Konserwator Przyrody mający swe biuro przy Wydziale Rolnictwa i Leśnictwa Prez. WRN w Kielcach przy pl. Obrońców Stalingradu.
Organem doradczym i opiniodawczym jest Wojewódzki Komitet Ochrony Przyrody.
Podobnie jak w innych regionach Polski, na tym terenie działa od kilku lat Straż Ochrony Przyrody (SOP) mająca swą siedzibę w Kielcach przy ul. Jesionowej 12 oraz rejonowych inspektorów w Radomiu, Busku i Końskich.
Turyści przebywający na terenie parku narodowego i rezerwatów przyrody powinni stosować się do obowiązujących przepisów, przestrze­gać zasad kultury turystycznej i zawsze mieć na myśli hasło: chrońmy przyrodę ojczystą.