Miasto położone nad rzeką Kamionką liczy ponad 7,5 tys. mieszkańców. Oddalone jest o 97 km od Białego­stoku w kierunku pd.-zach. Nazwa prawdopodobnie od męskiego imienia Siemięta Siemiata . W herbie niefo-remny krzyż i załamana podkowa Prus — znak księżny Anny Jabłonowskiej.
Siemiatycze były już wymieniane w dokumentach z 1434 r. Z 1443 r. pochodzi akt nadania Siemiatycz Bo­rucie z Falęt, chorążemu warszawskiemu. W drugiej poł. XV w. Kazimierz Jagiellończyk nadał Siemiatycze Olech-nie Kmicie Sudymuntowiczowi, kanclerzowi litewskiemu. Siemiatycze początkowo były osadą przy dworze, od 1446 r. zostały siedzibą parafii. W XVI w. utworzono w Siemiatyczach następną parafię — prawosławną, zbudo­wano cerkiew. Powstał także zbór kalwiński zlikwido­wany w 1599 r. przez Sapiehów. W 1542 r., z inicjatywy Stanisława Tęczyńskiego, Zygmunt August nadał Siemia­tyczom prawa miejskie. Mieszkańcy zajmowali się wów­czas przeważnie handlem zboża, było również 27 rzemieśl­ników, w tym 12 piekarzy. Miasto podczas „potopu” bar­dzo ucierpiało. Podniesieniem Siemiatycz z upadku za­jęła się jego kolejna właścicielka Anna z Sapiehów Ja­błonowska. Po pożarze jakiemu uległo miasto w 1758 r. księżna odbudowała i rozbudowała Siemiatycze. Powstał wówczas iatusz mieszczący, podobnie jak hala targowa, aż 100 sklepów, szpital, wielka oberża, szkoła położnicza i drukarnia. Większość domów była murowana. W 1777 r. rozpoczęto odbudowę pałacu, który stał się wspaniałą
8′
83
rezydencją księżnej Jabłonowskiej. Często tutaj przeby­wał i pracował w bibliotece słynny przyrodnik z Ciecha­nowca ksiądz Krzysztof Kluk.
Od 1832 r. w Siemiatyczach osiedlili się tkacze, uru­chamiając tutaj niewielkie manufaktury włókiennicze. W wieku XIX miasto należało do bankiera Heisnera na­stępnie zaś do Feushavea.
Podczas powstania styczniowego w Siemiatyczach, w dniach 7 18 lutego 1863 r., stoczona została dwudniowa bitwa między oddziałami Cichorskiego-Zameczka, Lewan­dowskiego, Rogińskiego a wojskami carskimi gen. Ma-niukina. Wojska carskie zbombardowały z armat miasto i pałac.
Pod koniec XIX w. nastąpiło stopniowe ożywienie go­spodarcze. W okresie międzywojennym pracowały w tym mieście niewielkie fabryczki, garbarnia, tartak, cztery młyny wodne. Działały także w mieście komórki KPZB, jedna ogólnomiejska, druga skupiająca w swoich szere­gach robotników kaflami.
W okresie okupacji hitlerowskiej ludność żydowska z Siemiatycz została wywieziona do obozu zagłady w Treblince. Miały również miejsce na terenie miast egze­kucje pojedyncze i zbiorowe. Siemiatycze zostały wy­zwolone 22 lipca 1944 r.
Obecnie znajduje się tutaj zakład materiałów budowla­nych, 2 szkoły podstawowe, liceum, szpital, nowe dziel­nice mieszkaniowe, ośrodek sportów wodnych nad za­lewem na rzece Kamionce. W Siemiatyczach znajduje się również w trakcie budowy duży zakład „Hortexu”, który będzie przerabiał rocznie 45 tys. ton owoców i wa­rzyw i zatrudniał około 1400 pracowników. Jest także w Siemiatyczach fabryka obuwia.
Najcenniejszym zabytkiem Siemiatycz jest kościół. Pierwszy drewniany kościół ufundowany przez Michała Kmitę Sudymuntowicza, wojewodę wileńskiego, z 1456 r. istniał do pocz. XVII w., kiedy to Leon Sapieha rozpoczął budowę obecnego kościoła, zakończoną w 1637 r. W 1719 roku misjonarze św. Wincentego a Paulo przejęli kościół i parafię. W 1737 r. zbudowali oni klasztor, kruchtę koś­cielną i wieżę przy kościele.
Kościół barokowy, na rzucie prostokąta. Wewnątrz bo­gaty barokowy ołtarz główny, podobnie jak i boczne, z XVIII w. W dwóch bocznych z lewej strony obrazy Czechowicza nabyte przez Jabłonowską. W prezbiterium pozostały resztki późnorenesansowych okien XVII w. . We wnętrzu kościoła znajduje się interesujący renesan­sowy nagrobek Lwa Sapiehy, kanclerza wielkiego litew­skiego. Klasztor, zbudowany w 1737 r., reprezentuje sobą typ architektury nawiązujący do tradycji Berrominiego. Stanowi kompozycję kościoła, klasztoru i ogrodu tworzą-

cych jeden układ przestrzenny. Konstrukcja budynku wybitnie świecka, pałacowa, będąca odbiciem ogólnej tendencji w XVII i XVIII w. Wnętrza przypominają re­zydencję. Korpus główny na planie prostokąta, w którego naroża wtopiono 4 skrzydła 1 rozebrane . Klasztor łą­czy się z zakrystią kościoła pawilonem-korytarzem. Sy­nagoga o cechach klasycystycznych, na cmentarzu rotun­da ewangelicka również klasycystyczna.
Obszerny rynek prostokątny, ostatnio podczas przebu­dowy zaokrąglony i zniekształcony. Jest on przykładem barokowego rozplanowania miasta w XVIII w. Oś urba­nistyczną stanowi linia prowadząca od rynku do dawnej rezydencji.
Cmentarz żydowski z płytą pamiątkową na zbiorowej mogile koło 72 osób rozstrzelanych na terenie getta ży­dowskiego.
Cerkiew prawosławna zbudowana w 1 poł. XIX w. Po­przednio na tym miejscu znajdowała się cerkiew unicka ufundowana przez Sapiehę, w XVI w. W obecnej cerkwi znajduje się kilka cennych ikon.
Muzeum Społeczne, ul. Armii Czerwonej 44, posiada zbiory etnograficzne dotyczące regionu nadbużańskiego.Miasto położone nad rzeczką Sokołdą, liczy ponad 12 tys. mieszkańców. Zbiegają się tutaj drogi kołowe, w tym międzynarodowa E-12, i kolejowe przechodzi tędy linia Leningrad—Berlin, z przejściem granicznym w Kuź­nicy .
Pierwsze wzmianki historyczne o Sokółce pochodzą z 1524 r., kiedy to Zygmunt Stary nadał dwór Sucholda królowej Bonie. Zygmunt August ufundował w Sokółce kościół parafialny i być może wtedy Sokółka otrzymała prawa miejskie 1565 r. , lecz brak jest udokumentowa­nego potwierdzenia takiej hipotezy. Król Zygmunt III był fundatorem tutejszego szpitala podporządkowanego wówczas miejscowej parafii. Dokonano wówczas przebu­dowy Sokółki, wytyczono place, zbudowano 4 domy goś­cinne. Przez Sokółkę przebiegały trakty handlowe, w szczególności trakt Wilno—Grodno—Knyszyn—Warszawa. Dzieliła się wówczas Sokółka na miasteczko stare, nową Sokółkę oraz Stare Bogusze. Należąca do ekonomii gro­dzieńskiej Sokółka uzyskała potwierdzenie praw miej­skich od Władysława IV w 1679 r. Jan III Sobieski w okolicy Sokółki osadził Tatarów i poczynił na ich rzecz nadania. W 2 poł. XVIII w. Tyzenhauz, podskarbi litew­ski, polecił zbudować w Sokółce domy-warsztaty, w któ­rych mieszkali i pracowali rzemieślnicy. W dn. 9 V 1794 roku Sokółka przystąpiła do powstania kościuszkowskie­go, wybierając komisję dobrego porządku i podporząd­kowując sobie stacjonujący tutaj 100-osobowy oddział 6 tatarskiego pułku Azulewicza.
W 2 poł. XIX w. istniała w Sokółce szkoła leśna, któ­rej inspektorem od 1861 do 1863 r. był absolwent Insty­tutu Leśnego w Petersburgu i jeden z organizatorów po­wstania styczniowego, Walery Wróblewski. Zorganizował on kółko rewolucyjne, prowadził agitację, podczas po­wstania stanął na czele jednego z oddziałów.
W okresie międzywojennym w Sokółce działała KPZB, znajdowała się silna organizacja „Hromady”. Podczas II wojny światowej miasto uległo częściowemu zniszcze­niu, był tutaj hitlerowski obóz karny, wywieziono do
Treblinki i wymordowano ludność żydowską, liczne były egzekucje dokonywane na miejscowej ludności.
Sokółka została wyzwolona w dniu 24 VII 1944 r. przez 35 korpus i 41 korpus armii radzieckiej 2 Front Biało­ruski . Liczba ludności wynosiła wówczas zaledwie 4.879. Po wojnie miasto rozwinęło się. Powstały duże zakłady „Spomasz”, Zakład Stolarki Budowlanej, zbudowano dzielnicę mieszkaniową „Centrum”, gmachy użyteczności publicznej, szpital, 3 szkoły podstawowe i inne obiekty.
Pochodzący z XVI w. układ rynku i odchodzących od niego ulic związany z rozwinięciem się miasta przy trak­cie Białystok—Kuźnica.
Centralną część rynku zajmuje cerkiew prawosławna zbudowana około 1885 r., na planie krzyża greckiego. Z trzech stron do cerkwi prowadzą schody, wejście od zach. przez przedsionek.
Wnętrze cerkwi malowane przez Urusowa jest bardzo ładne. Zwraca uwagę jednokondygnacyjny ikonostas umiejętnie oświetlony podczas mszy. Nad głównym ołta­rzem „Ostatnia Wieczerza” oraz opuszczany obraz MB w ramach pochodzących z Ławry Poczajowskiej. Za wspom­nianym ołtarzem malowidło „Zesłania Ducha Świętego na Apostołów”.
W bocznych ikonostasach ładne ikony: z lewej „Ukrzy­żowanie”, z prawej „św. Jan Chrzciciel”. W kopule wize­runki proroków: Izajasza, Daniela, Jeremieja, Jezykija. Okazałe malowidła znajdują się na ścianach świątyni.
Kościół zbudowany został w 1848 r., rozbudowany w 1904 r. Wzniesiony na rzucie prostokąta, klasycystyczny. Fasada z dwoma podcieniami, na attykach tych podcieni figury 4 ewangelistów. Ołtarz główny posiada interesu­jący obraz. Organy wykonał organomistrz Krukowski. W 1954 r. wnętrze świątyni zostało pokryte malowidłami wykonanymi przez Józefa Ważyńskiego, obrazy na sufi­tach i na ścianach bocznych chóru wykonał prof. Antoni Pawlewski z Krakowa.
Na teren kościoła położonego na wzniesieniu wejście od strony ulicy przez okazałą bramę, z płaskorzeźbą.
Domy mieszkalne przy Placu Kościuszki nr 22, 26, 28 z 2 poł. XVIII w. gdy A. Tyzenhauz w latach 1765—78 założył swoje manufaktury. Warto zobaczyć przy ul. Kopernika na cmentarzu wojskowym pomnik poświęco­ny poległym w walkach o wyzwolenie Sokółki oficerom i żołnierzom Armii Radzieckiej, pomnik zamordowanych na terenie byłego obozu karnego w Buchwałowie i przy ul. Białostockiej obelisk upamiętniający poległych w okresie okupacji hitlerowskiej oraz w walkach z reakcyj­nym podziemiem.