Ziemia Sądecka zajmuje obszar krajobrazowo bardzo urozmai­cony i zróżnicowany. Centralną jej częścią jest plaska i urodzajna Kotlina Sądecka, położona na wysokości 280-300 m n.p.m. Obej­muje ona powierzchnię ok. 80 km2. Północna część Sądecczyzny leży na łagodnie pofalowanych pagórkach Pogórza Wiśnickiego, Rożnowskiego i Ciężkowickiego, nie przekraczających wysokości 600 m n.p.m. W miarę przesuwania się ku południowi, góry stają się coraz wyższe i bardziej dzikie. Najwyższe pasma górskie, o szczy­tach przekraczających 1000 m n.p.m., rozciągają się w najbardziej południowej części Sądecczyzny. Są to dwa gniazda górskie należą­ce do Beskidu Sądeckiego, najdalej na wschód wysuniętej części Beskidu Wysokiego. Pomiędzy Dunajcem a Popradem wznosi się wyniosłe pasmo Radziejowej. Ma ono postać potężnego grzbietu wysyłającego na północ i na południe liczne boczne ramiona. Kul­minację osiąga na Radziejowej 1265 m, prócz której kilka jeszcze szczytów przekracza 1000 m n.p.m. Należą do nich Skałka 1168 m, Przehyba 1175 m, Wielki Rogacz 1182 m i Eliaszówka 1026 m. Drugie gniazdo górskie leży między rzekami Popradem a Kamie­nicą Nawojowską. Nosi ono nazwę pasma Jaworzyny Krynickiej od najwyższego wzniesienia – Jaworzyny Krynickiej 1116 m. Nie­kiedy zwą je także Beskidem Krynickim. Również i tu występuje bogate rozczłonowanie, przy czym szczególnie długie są grzbiety biegnące w kierunku południowym. Kilka wierzchołków przekracza 1000 m n.p.m.: Runek 1082 m, Pusta Wielka 1061 m, Łabowska Hala 1061 m, Wierch nad Kamieniem 1083 m, Parchowatka 1005 m i in. Na wschód od Kamienicy i potoku Mochnaczka zaczy­nają się już Góry Grybowskie zaliczane do Beskidu Niskiego. Są one znacznie niższe i nie przekraczają 900 m n.p.m. Jaworze 882 m, Sąpalska Góra 826 m, Czerszla 871 m, Pasieczka 793 m. W ramio­nach Popradu, Muszynki i potoku Smereczek znajduje się niewielka, ale bardzo malownicza grupa Zimnego i Dubnego z najwyższym szczytem Kraczonikiem 938 m. Zachodnia część Sądecczyzny, położona na lewym brzegu Dunajca, geograficznie należy do ob­szaru Beskidu Wyspowego. W części bezpośrednio przylegającej do kotliny góry są niewysokie, toteż niektórzy nazywają je Pogó­rzem Sądeckim. Stopniowo jednak wysokość ich wzrasta, osiągając kulminację na wierzchołku Modynia 1032 m. Z bardziej wyodrę­bniających się tutaj grzbietów należy wymienić Pasmo Kanińskie, zwane niekiedy Garbem Wysokiego, i pasmo Jaworza Jaworz 921 m, zwane także Pasmem Łososińskim, położone między potokami Smolnikiem, Mordarką i rzeką Łososiną. Ma ono jeszcze wyraźny charakter beskidzki.Sądecczyzna prawie w całości położona jest na utworach fliszo­wych, składających się z naprzemianległych warstw piaskowców i łupków, z wtrąceniami margli. Skały te zostały osadzone na dnie morza w kredzie i paleogenie, tj. starszym trzeciorzędzie, a więc przed dziesiątkami milionów lat, w wyniku erozji tzw. para-Karpat. Nie wdając się w szczegółowe opisy stratygraficzne, możemy stwier­dzić, iż we fliszu karpackim – w granicach Sądecczyzny – dużą rolę odgrywają pstre łupki, warstwy inoceramowe i krośnieńskie, pias­kowce ciężkowickie, margle łąckie i podgrybowskie, piaskowce pod-magurskie i magurskie. Najstarsze utwory geologiczne występują kolo Kurowa, u podnóża Bialowodzkiej Góry. Są to łupki cieszyń­skie pochodzące z dolnej kredy, z tzw. walanżynu. W piaskowcach krośnieńskich okolicy Klęczan występują poziomy roponośne. W la­tach 1938-1970 wydobywano tu z głębokości 57 m i 189 m niewiel­kie ilości ropy. W 1969 r. wydobycie to wyniosło 21 ton. Ponadto w ostatnim stuleciu istniały kopalnie ropy w Librantowej i Posado­wej. Wycieki ropy na powierzchni znane są także z Krużlowej Wyżnej, Mogilna i Wielogłów. Po utworzeniu się wszystkich warstw fliszu osady te uległy wy­piętrzeniu i sfałdowaniu w trzech fazach górotwórczych trzeciorzę­du młodszego, tj. przed 30 min lat. Podczas fałdowania utwory fli­szowe zostały oderwane od starszego podłoża i przesunięte w postaci płaszczowin ku północy. W granicach Sądecczyzny występują dwie płaszczowiny: śląska, w obrębie której leżą pogórza Rożnowskie i Ciężkowickie, oraz magurska, zbudowana z twardszych piaskowców, która występuje na pozostałym obszarze. Środkowa część Kotliny Sądeckiej wypełniona jest osadami mio­ceńskimi zawierającymi wkładki węgla brunatnego. Miąższość tych osadów dochodzi do 540 m. Przykrywa je kilkumetrowa warstwa żwirów, piasków i glin plejstoceńskich, a na powierzchnię wychodzą w kilku zaledwie miejscach, np. w Biegonicach, Dąbrówce i Nis-kowej. W miejscowościach tych założono w latach 1870-1873 płyt­kie kopalnie węgla brunatnego należące do Dąbrowskiego Gwa­rectwa Węgla Kamiennego. Próby eksploatacji zakończyły się jed­nak niepowodzeniem ze względu na trudne warunki hydrogeolo­giczne. Po raz ostatni prace górnicze prowadzono w latach 1942-1943 w Niskowej, gdzie węgiel odznacza się dobrymi właściwościa­mi technologicznymi. Osobliwością geologiczną Beskidu Sądeckiego jest wypiętrzenie Bryjarki położonej nad Szczawnicą, zbudowanej częściowo z andezytów, tj. wylewnej skały magmowej. Andezyt Bryjarki należy do grupy andezytów amfibolowych i składa się z du­żych prakryształów skalnych, tzw. plagioklazów, oraz z wydłużo­nych kryształków amfiboli, które zanurzone są w cieście skalnym. W części szczytowej Bryjarki w wyniku wietrzenia andezytu utwo­rzyło się piękne gołoborze przypominające wyglądem gołoborza Gór Świętokrzyskich. Dna dolin rzecznych wypełniają luźne utwory pochodzenia rzecz­nego. Są to skupienia otoczaków, żwirów i piasków. Część z nich osa­dziła się w okresach lodowcowych. Zachowały się one w postaci ta­rasów wyniesionych obecnie na 25, 40 i 100 m ponad dna dolin. Budowa geologiczna jest przyczyną występowania w wielu miej­scach Sądecczyzny wielkich osuwisk. Największe znajduje się w po­bliżu Rytra na stokach Makowicy. Bardzo interesujące formy osu­wiskowe spotkać można także w innych miejscach, np. w rezerwa­cie leśnym „Baniska”, na grzbiecie Łysej Góry nad Limanową, na Zadnich Górach, Wietrznych Dziurach i w pobliżu Kamienia św. Kingi. Na Łysej Górze można zobaczyć – wśród wielu różnorakich form – płaskodenną misę wypełniającą się po ulewnych deszczach efemerycznym jeziorkiem długości przekraczającej 50 m i szerokości ok. 25 m. Zadnie Góry pełne są ścian i złomisk skalnych, pionowych szczelin i garbów. Na Wietrznych Dziurach można natomiast ob­serwować m.in. dwa rozległe rowy długości do 50 m, głębokości do 3,5 m, wypełnione częściowo rumoszem skalnym i ograniczone od północy wysoką na 15,5 m ścianą skalną. W ścisłym związku z rodzajem podłoża skalnego i czynnikami klimatycznymi pozostaje charakter gleb. Największe powierzchnie zajmują na Ziemi Sądeckiej gleby brunatne kwaśne oraz wyługowa­ne, wytworzone ze skał osadowych. Jeżeli idzie o skład mechaniczny, tj. udział różnych frakcji określonych średnicą ziarn, są to gliny py­łowe i ilaste lub też szkieletowe. Te ostatnie szczególnie często wy­stępują w pasmach Radziejowej i Jaworzyny Krynickiej, w grupie Zimnego i Dubnego, Górach Grybowskich i paśmie Jaworza. W Paś­mie Kanińskim i na północ od Nowego Sącza, a na wschód od Je­ziora Rożnowskiego aż po rzekę Białą ciągną się szerokim pasem gleby brunatne gliniaste, pyłowe i ilaste, wykształcone ze skał osa­dowych o spoiwie węglanowym i dzięki temu odznaczające się wię­kszą zawartością węglanu wapnia. W najbardziej na północ wysu­niętej części Sądecczyzny częstsze stają się gleby pyłowe i gleby brunatne wyługowane, niekiedy oklejone. Niektóre z nich powstały z utworów lessowatych lub z pyłów różnego pochodzenia. W tym rejonie występują też gleby bielicowe. W dolinach większych rzek, a więc Dunajca, Popradu, Kamienicy Nawojowskiej, Łososiny i in., występują różne odmiany gleb aluwialnych, czyli mady, zawdzię­czające swoje pochodzenie odkładaniu się osadów przenoszonych przez wodę.