Miasto — położone najdalej na zachód w GOP nad Kłodnicą i Bytomką w odległości ok. 20 km od Katowic — liczy 194 tys. mieszkańców. Tu ma swój początek Kanał Gliwic­ki. Miasto zachowało stare śródmieście i wiele zabytków — ratusz, zamek, kościoły. Ciekawe są też zakłady przemy­słowe. Szlak handlowy z Węgier i Czech na Północ był podsta­wą życia miasta w średniowieczu. W XIII w. osada była już nieźle rozwinięta. Dochody z handlu uzupełniało bro­warnictwo i gorzelnictwo, a także przeróbka rud darnio­wych. Już w XV w. miasto posiadało własny drewniany wodociąg i fortyfikację z basztami, prawa miejskie mag­deburskie otrzymało w 1475 r. Zamek gliwicki w XV w. pełnił funkcję warowni, lecz szybko popadł w ruinę. Po śmierci piastowskiego księcia Jana, Gliwicom przypadł w udziale typowy dla śląskich miast los. W XVI i XVII w. liczne pożary, najazdy m.in. szwedzki zatrzymały rozwój miasta. Pomimo germanizacyjnych zapędów miasto zacho­wało polski charakter, o którym świadczą choćby księgi miejskiej prowadzone w języku polskim. Pod koniec XVIIII w. w mieście uruchomiono pierwszy na kontynencie europejskim piec hutniczy opalany koksem. Na początku XIX w. huta rozwinęła produkcję artystycz­ną w postaci odlewów rzeźb żeliwnych i pomników. Szcze­gólnie zasłynęli pracujący tam mistrzowie — Teodor Kalida i Augustyn Kis. Tradycja ta jest żywa do dziś. To był początek odrodzenia gospodarczego Gliwic. Stały się one ważnym ośrodkiem hutnictwa, zakładów metalowych, górnictwa. W latach 1792—1822 zbudowano w Gliwicach Kanał Kłodnicki. Gliwice wróciły do Macierzy w 1945 r. Dziś są tu dwie kopalnie, dwie huty, walcownia, fabryki przemysłu mechanicznego, wytwórnia tworzyw sztucznych. Port gliwicki jest największym w kraju portem śródlądo­wym. Łączy go z Odrą Kanał Gliwicki zbudowany w latach 1933—1939. Politechnika Śląska jest największą uczelnią w województwie. Oprócz niej ma tu swą siedzibę wiele in­stytutów naukowych. Kwadratowy rynek z ratuszem i owalna droga główna z rozdwojeniem w śródmieściu — to typowy przykład ślą­skiego rozplanowania miasta. Mury ratusza pochodzą z póź­nego średniowiecza. Gliwickie stare miasto zostało po woj­nie pieczołowicie odbudowane. Resztki starych murów i baszt można zobaczyć na ul. Pod Murami. Najcenniejszym zabytkiem architektonicznym Gliwic jest kościół parafial­ny Wszystkich Świętych przy placu o tej samej nazwie. Do późnogotyckiego kościoła dobudowano w XVI w. baro­kowe sygnaturki, a w XX w. przebudowaną wieżę. Cen­nym zabytkiem jest odbudowany w 1960 r. dwupiętrowy zamek przy ul. Pod Murami, który łączy się z miejskimi wałami w jedną całość. Jego historia sięga średniowiecza. W XIX w. Niemcy przebudowali go na więzienie, co oczy­wiście nie dodało mu urody. Na cmentarzu centralnym przy ul. Łabędzkiej stoi malowniczy kościółek drewniany z 1493 r. przebudowany w XVII i XVIII w., przeniesiony tu w 1923 ze wsi Zębowice. W parku miejskim opodal ul. Zwycięstwa znajduje się odbudowana po wojnie palmiarnia.Najbardziej na północny wschód wysunięte miasto GOP leży w dolinie Czarnej Przemszy na wysokości ok. 260 m n.p.m w odległości 15 km od Katowic. Liczy ponad 133 tys. mieszkańców. Prawa miejskie otrzymała Dąbrowa Górnicza dopiero w 1916 r., choć już przed wojną liczyła 30 tys. mieszkań­ców. W 1785 r. odkryto bogate złoża węglowe najgrubsze pokłady w GOP . Dzięki Stanisławowi Staszicowi rozbudo­wano kopalnie i wzniesiono trzy pierwsze w Królestwie Polskim huty cynkowe. Staszic był inicjatorem wzorowego, jak na tamte lata, osiedla robotniczego Reden. Miasto o wielkich tradycjach rewolucyjnych zyskało przydomek „Czerwonej Dąbrowy”. Podczas okupacji Dąbrowa zasły­nęła z silnego lewicowego ruchu oporu. Po wojnie nastą­piła dynamiczna rozbudowa przemysłu. Do najważniejszych zakładów należą: huta im. F. Dzierżyńskiego obecnie wcho­dzi w skład Kombinatu Metalurgicznego Huta KATOWICE , kopalnia GENERAŁ ZAWADZKI, fabryka obrabiarek. Miasto praktycznie nie ma zabytków. Ciekawym obiek­tem jest monumentalny Pałac Kultury Zagłębia zbudowa­ny w latach 1950—57 w centrum miasta, przy pl. Wol­ności. Oddział Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu, Muzeum Historii Ruchów Robotniczych im. A. Zawadzkiego — Pa­łac Kultury Zagłębia, pl. Wolności 1, czynne codziennie z wyjątkiem poniedziałków w godz. 9—14, środy w godz. 11—17.CHRZANÓW-Położony nad rzeką Chechło na Wyżynie Krakowskiej — od czerwca 1975 r. należy do woj. katowickiego 36 km od Katowic — liczy ok. 33 tys. mieszkańców. Interesujące są zabudowania starego miasta i obiekty sakralne. Najstarsze ślady pisane z kasztelanii chrzanowskiej po­chodzą z 1178 r. Prawa miejskie Chrzanów otrzymał praw­dopodobnie w XIV w. nie ma dokumentów . Było to mia­sto prywatne pełniące ważne funkcje handlowe. W okresie międzywojennym powstały zakłady przemysłowe fabryka lokomotyw, zakłady ceramiczne STELLA . Podczas okupacji aktywnie działała tu partyzantka GL i AL. Po wyzwoleniu miasto zaczęło się szybko rozwijać, trzykrotnie zwiększa­jąc liczbę ludności. Warto zobaczyć stojący przy rynku kościół parafialny z 1914 r. z gotyckim prezbiterium z przełomu XIV/XV w. i kaplicą św. Stanisława z 1614 r. W kościele przechowy­wana jest monstrancja z XV w. i kielichy z ok. 1600 i 1647 r. Niedaleko synagoga z 1786 r. W obrębie starego miasta cie­kawe są drewniane domy z XVIII wieku. Będąc w Chrzanowie warto przejechać 12 km do miejsco­wości Wygiełzów, gdzie znajdują się ciekawe ruiny zamku Lipowiec z XIV w. oraz park etnograficzny. Muzeum, ul. Mickiewicza 13, tel. 32 73, czynne we wtorki, czwartki w godz. 9—14, środy, piątki w godz. 9—14 i 16— 18, soboty w godz. 9—13, niedziele w godz. 11—14, Oddział Muzeum w Lipowcu obejmuje ruiny zamku z XIV w. i skan­sen etnograficzny, czynny latem w godz. 10—18, zimą w godz. 10—15. Za pomocą BORT PTTK, Al. Lenina 39, tel. 28 03 można załatwić zwiedzanie Fabryki Lokomotyw FABLOK, Chłodni Składowej w Chrzanowie oraz ZKiST GUMOWNIA, Za­kładów Metalurgicznych i elektrowni SIERSZA II w pobli­skiej Trzebini.