Na Ziemi Sądeckiej ochronie podlega ok. 90 pomników przyro­dy, którymi w ogromnej większości są sędziwe drzewa występujące pojedynczo lub w skupieniach. Często wiążą się z nimi legendy i po­dania ludowe. Wiele z drzew to pozostałość po prastarej puszczy karpackiej. Brak miejsca nie pozwala na szczegółowe ich opisy, to­też zwrócimy uwagę na najbardziej tylko interesujące okazy. Najliczniej na Sądecczyźnie występują zabytkowe dęby i lipy. Najgrubsza lipa, o obwodzie 830 cm, rośnie przy kościele w Czar­nym Potoku. Znaczne rozmiary osiągają także pojedyncze lipy w Zło­ckiem 700 cm obwodu, Klęczanach obok szkoły 567 cm, w Kra-snem Potockiem przy starej kapliczce 560 cm oraz na dziedzińcu starego kościoła w Tęgoborzu 660 cm obwodu. Na uwagę zasłu­gują również grupy lip przy kościołach w Przydonicy, Rożnowie, Krużlowej, Mogilnie, Laskowej, Łososinie Górnej, Pisarzowej i w Ty­liczu. Najgrubszy dąb Sądecczyzny rośnie w Rożnowie po lewej stro­nie drogi do Tropią. Jego obwód wynosi ok. 780 cm. Towarzyszy mu drugi dąb, o obwodzie 670 cm. W dawnym parku w Witowicach •Dolnych rośnie duża grupa dębów, w tym cztery o obwodzie prze­kraczającym 5 m. Podobne zgrupowanie spotkamy w parku w Zabełczu. Dwa okazy mają tutaj ponad 6 m obwodu. Ponad 5-metro-wą średnicą wyróżniają się także pojedyncze dęby przy kościele w Bereście oraz w Nawojowej w pobliżu zamku. Znacznie rzadsze od lip i dębów są inne wiekowe gatunki drzew. Najgrubszy w Sądecczyźnie jesion rośnie w Wojkowej 550 cm obwodu. Pięknym pokrojem odznacza się jesion z Przydonicy Glinnika 413 cm obwodu. Na skarpie przy zamku nowosądeckim rośnie piękny okaz brzozy czarnej. W widłach Kamienicy i Homerki zachował się wyjątkowy drzewiasty jałowiec o wysokości 7 m i 43 cm obwodu pnia. Najpo­tężniejszy cis, o obwodzie ponad 3 m, zobaczymy w Mogilnie w przy­siółku Pod Lasem. Niewiele ustępuje mu cis z Krużlowej, który ma 12 m wysokości i 2 m obwodu. Ochronie pomnikowej podlegają także niektóre drzewa w parku w Nawojowej. Park ten, założony w 1840 r., ma wiele interesujących, egzotycznych gatunków. Na uwagę zasługują piękne platany, tuli­panowiec, jesion pensylwański, sosna Jeffreya i sosny wejmutki, a z przedstawicieli rodzimej flory – wiązy, lipy, dęby, jesiony i graby. Sieć rezerwatów i pomników przyrody nie stanowi obecnie wy­starczającego, zabezpieczenia dla niezwykle interesującej i cennej z naukowego punktu widzenia przyrody regionu. Powierzchnia obie­któw chronionych obejmuje zaledwie ułamek procentu obszaru Ziemi Sądeckiej, która dzięki niezwykłym walorom przyrody i gos­podarności mieszkańców stanowi jedno z największych centrów kra­jowej turystyki. Wydaje się, że pełne zabezpieczenie przyrody, kraj­obrazu i regionalnej architektury można zapewnić jedynie utwo­rzeniem tu stref chronionego krajobrazu oraz parku krajobrazowego, obejmujących najbardziej wartościowe pod względem przyrodniczym i krajobrazowym obszary Ziemi Sądeckiej. Państwowa Rada Ochrony Przyrody przygotowała przed kilku laty projekty parków krajobrazo­wych i stref chronionego krajobrazu dla obszaru całej Polski. Na te­renie Ziemi Sądeckiej projekt ten przewidywał utworzenie parku krajobrazowego wokół doliny Popradu na odcinku od Leluchowa po Rytro oraz szkicowo zarysowany projekt stref krajobrazu chro­nionego, które obejmowałyby cały Beskid Sądecki oraz rozległy obszar Pogórza Rożnowskiego wokół zbiorników zaporowych. Niestety, projekt ten do dzisiaj nie został zrealizowany. Dla posiadających własne środki lokomocji proponujemy siedem tras rozpoczynających się w stolicy Sądecczyzny – Nowym Sączu. Trasa 16, wokół pasma Jaworzyny Krynickie 100 km, pozwala poznać dolinę Kamienicy Nawojowskiej, Krynicę i dolinę Popradu. Na uwagę zasługują pełen egzotycznych drzew park w Na­wojowej, park w Krynicy i rezerwat lipowy w Obrożyskach koło Muszyny. Korzystając z bocznych, ale dobrych dróg można odwie­dzić rezerwaty w Uhryniu i Łabowcu dojazd z Łabowej, zwiedzić dolinę Czerczy z Piwnicznej Zdroju i dolinę Roztoki Wielkiej do­jazd z Rytra. Trasa 17, wokół jezior zaporowych ok. 65 km, niezwykle atrakcyjna z licznymi punktami widokowymi daje nam wgląd w cha­rakterystyczny krajobraz Kotliny Sądeckiej, Pogórza i Beskidów. Godne uwagi są zgrupowanie sędziwych dębów w Zabełczu, lipy przy kościele i najgrubszy w Sądecczyźnie dąb w pobliżu XVI-wiecz-nego beluardu w Rożnowie, dobrze rozwinięta roślinność bagienna i wodna w zatoce Jeziora Czchowskiego w Witowicach Górnych i duże skupienie malowniczych dębów na prawym brzegu Łososiny w tej samej miejscowości oraz ośrodek sadowniczy i zabytkowa lipa przy kościele w Tęgoborzu. Z Kurowa można odbyć wycieczkę pieszą do rezerwatu „Białowodzka Góra” p. trasa 2.Trasa 18, w Góry Grybowskie ok. 50 km, prowadzi doliną Łubinki, Strzylawki, Białej i Jamnicy. Po drodze występuje wiele ładnych olszyn, lasów jodłowych i brzozowych, a w pobliżu Jamni­cy także fragmenty dolnoreglowego boru świerkowego. Z Ptaszkowej możliwy dojazd do Krużlowej i Mogilna, gdzie rosną okazałe cisy. Z Grybowa można odbyć pieszą wycieczkę na Chełm znaki niebieskie, gdzie znajduje się bogate stanowisko języcznika zwy­czajnego. Trasa 19, wokół Pasma Łososińskiego 70 km, zapoznaje nas garbem Pasma Kanińskiego, doliną Łososiny i daje wgląd w Pasmo Łososińskie. W okolicach Raszówki warto zwrócić uwagę na zaznaczające się stąd zróżnicowanie regla dolnego w Paśmie Łososińskim, na niższą część jodłową i wyższą z przewagą lasów buko­wych. W dolinie Łososiny występuje wiele dobrze zachowanych lasków olszowych i dębowo-grabowych, widoczne są też lasy jodło­we i bukowe okrywające północne stoki pasma.