Ptaki zamieszkujące lasy, jeziora, rzeki, bagna, torfowi­ska, łąki i pola tworzą bogaty, bowiem liczący ponad 350 gatunków osiadłe i przelotne, świat awifauny. W ni­niejszej pracy nie sposób jest wymienić wszystkich ga­tunków ptaków, z jakimi możemy spotkać się na Poje­zierzu Mazurskim. Jest wśród nich szereg osobliwości i rzadkich już elementów. Największe zaciekawienie bu­dzą zwykle mieszkańcy dzikich ostępów leśnych, jezior i bagien. W lasach, jakkolwiek nielicznie, jednak występuje jeszcze jarząbek, głuszec tylko w lasach Suwalszczyzny oraz cietrzew. Na polach coraz częściej spotyka się ku­ropatwę. Z krukowatych na wymienienie zasługuje kruk, gawron, kawka i orzechówka. Poza tym w lasach nie brak licznych sójek. Z dzięciołów spotykamy tu naj­większego ich przedstawiciela – dzięcioła czarnego, poza tym dzięcioła dużego, średniego, małego, zielonego oraz dzięcioła trójpalczastego. Ten ostatni na Pojezierzu nale­ży do rzadkości i jest tylko notowany w Puszczy Augu­stowskiej. Do tego samego rzędu należą krętogłowy, spo­tykane w lasach liściastych i parkach. Z drozdowatych ożywiających swym śpiewem lasy i zarośla spotykamy – drozda śpiewaka, droździka, pasz­kota, kwiczoła i kosa. Z rodziny sikor nie brak tu mysikrólików, zniczków i raniuszków, a szczególnie sikor właściwych, jak sikora bogatka, sikora modra, sikora sosnówka, sikora czubatka, sikora uboga i sikora czarnogłówka. Żyją tu również pełzacze leśne, kowaliki oraz strzyżyki. Z rodziny pokrzewkowatych na szczególną uwagę zasługuje wąsatka, która gnieździ się dość licznie jedynie nad jeziorem Druzno. Poza tym częściej spotyka się podobnego do wąsatki re­miza, znanego z budowy gniazdka przyczepionego na końcu zwisającej gałązki wierzby. Z łuszczaków należy wymienić pięknie ubarwione krzyżodzioby: krzyżodzioba świerkowego, sosnowego i rzadko spotykanego w zimie krzyżodzioba dwupręgowego oraz łuskowca. Spotykamy tu również grubodzioby, dzwońce, ziębę i ziębę jer. Jer przylatuje do nas w październiku i przebywa przez całą zimę, często widywany w towarzystwie dzwońców i wróbli. Chętnie przebywa w lasach bukowych, w któ­rych nieraz można spotkać duże skupienia tych ptaków. Gile odmiany północnej są spotykane przez cały rok; najczęściej widujemy je w przerzedzonych lasach sosno­wych z podszyciem jałowca i świerczyn. Częściej jednak spotykamy się z gilami przelotnymi, które u nas zatrzy­mują się na okres zimy. W zaroślach nad wodami może­my spotkać również dziwonię. Ubarwienie samca dziwom jest karminowe. Z łuszczaków należy jeszcze wymienić stosunkowo licznie występujące tu dzwońce, kulczyki, makolągwy, szczygły, trznadle i śnieguły. Bogactwo pod­szycia leśnego oraz zarośli krzewiastych wśród pól, ja­kie widzimy prawie na każdym kroku, daje tym licznym łuszczakom pożywienie oraz schronienie przed drapieżni­kami. Wśród lasów i zarośli spotykamy szereg innych ga­tunków ptaków, nie wymienionych dotychczas, które trudno nam szczegółowo opisać, jak gołębie, dzierzby, pokrzewki, gajówki, pliszkowate i inne. Z licznych drapieżników dziennych wymienić należy przede wszystkim orła przedniego. Jakkolwiek należy on do rzadkości, to jednak w lasach Pojezierza Mazurskiego w okolicy Wielkich Jezior zarejestrowano cztery sta­nowiska lęgowe tego budzącego zainteresowanie drapież­nika. Orzeł bielik jest coraz częściej spotykany i gniazda swe zakłada w pobliżu większych jezior, a szczególnie czaplińców. Liczniej od poprzedniego występuje orzeł rybołów i orlik grubodzioby oraz orlik. Do pospolicie zamieszkujących tu drapieżników należy zaliczyć myszołowa zwyczajnego, krążącego nad polami i łąkami zwłaszcza w pobliżu lasów, trzmielojada, błotniaka stawowego, spotykanego tu prawie nad każdym jeziorem oraz błotniaka zbożowego, rzadszego od po­przedniego, a przebywającego przeważnie nad polami i łąkami. Bardzo często widzimy unoszącą się nad jeziorami i rzekami kanię czarną oraz mniej liczną kanię rudą. Pospolite są jastrzębie oraz krogulce, jakkolwiek rzad­ko bywają spostrzegane. Są one bowiem bardzo ostrożne i zazwyczaj ukrywają się wśród drzew i krzewów. Z sokołów należy wymienić pustułkę, pustułeczkę, kobczyka, kobuza, drzemlika oraz już do rzadkości należą­cego sokoła wędrownego. Do drapieżców nocnych należy stosunkowo rzadko gnieżdżący się tu puchacz. Poza tym dość licznie na noc­ne łowy wychodzą: sowa uszata, sowa włochata, sowa pójdźka i puszczyk. Pojezierze Mazurskie, obfitujące w tysiące jezior, tor­fowisk, bagien i liczne wody płynące, jest zamieszkałe przez rzesze ptactwa wodnego i błotnego. Poza tym przez Pojezierze Mazurskie przebiega szlak wędrówek ptaków, prowadzący wzdłuż wybrzeża Bałtyku w kierunku południowo-zachodnim. Nic też dziwnego, że w okresie prze­lotów na tutejszych jeziorach możemy spotkać mnóstwo gatunków ptaków, zwracających na siebie uwagę ornito­logów i biologów. Każdego roku jeziora mazurskie są celem różnych wypraw, tak naukowych, jak i turystycz­nych. Uczestników tych wypraw pociąga nie tylko urok szlaków, lecz także rozmaitość gatunków ptaków, które czynią te okolice istnym ptasim rajem. Dość licznie na niektórych jeziorach występuje łabędź niemy, zaś ich grupy lub pary spotkać można prawie na wszystkich większych jeziorach Pojezierza. Gęś gęgawa ma tu kilka stanowisk lęgowych. Dzięki utworzonym rezerwatom faunistycznym liczba stanowisk lęgowych dzikiej gęsi powiększa się. Poza tym w okresie przelotów możemy spotkać się z gęsią zbożową i biało-czelną. Z kaczek najbardziej rozpowszechnione są krzyżówka, cyranka i cyraneczka. Nad niektórymi jeziorami niezbyt licznie gnieździ się kaczka krakwa, kaczka świstun i kaczka rożeniec. Kaczka płaskonos dotąd jest notowana tylko na jeziorze Druzno koło Elbląga. Z grążyc najczęściej jest spotykana kaczka rdzawogłowa, kaczka podgorzałka, kaczka czernica i kaczka hełmiasta. Bardzo rzadkim ptakiem na tutejszym terenie jest gągoł. Jego stanowiska lęgowe są znane z Nadleśnictwa Krutynią. Niezbyt licznie gnieździ się w Augustowskiem i na Mazurach – tracz nurogęś oraz tracz dlugodzioby. Dzięki ochronie w rezerwatach dość licznie rozmnożył się tu kormoran. Ten ciekawy ptak żyje w koloniach wspólnie z czaplą, doskonale pływa, nurkuje wręcz wy­jątkowo, świetnie lata, a nawet czepia się gałęzi i łazi po nich. Licznie gnieździ się tu perkoz dwuczubny, spotykane są też takie stosunkowo rzadkie gatunki perkozów, jak perkoz rdzawoszyi oraz perkozek. W czasie przelotów możemy spotkać nura rdzawoszyjego. Z brodzących na uwagę zasługuje dość licznie gnież­dżący się bocian biały i bocian czarny. Bocian czarny w przeciwieństwie do białego unika osiedli ludzkich i otwartych przestrzeni, a trzyma się podmokłych lasów. Czapla siwa żyje w stosunkowo licznych koloniach – czaplińcach, nieraz razem z kormoranami. Zdawałoby się, że czaple chronione w rezerwatach powinny się licznie rozmnożyć. Niestety, kilkuletnie obserwacje wykazują, że ich liczebność nie zwiększa się i stan czapli w kolo­niach utrzymuje się na niezmiennym poziomie. Na szczególną uwagę zasługuje ślepowron. Ptak ten prowadzi skryty tryb życia i trudno go wyśledzić. Kilka­krotnie był obserwowany przez Z. Karczewskiego w ok­resie lat 1948-1951 na jeziorze Druzno pod Elblągiem i w 1959 r. na jeziorze Oświn w powiecie węgorzewskim. Bąk i bączek gnieżdżą się na jeziorach porośniętych trzciną i zaroślami wierzby. Przeważnie żyją parami, są też dość rzadko widywane. Żuraw gnieździ się nielicznie tylko na Mazurach i w Augustowskiem. Jest on ściśle związany z krajobra­zem Pojezierza Mazurskiego, obfitującym jeszcze w ob­szary bagniste. W okolicach, w których gnieżdżą się żu­rawie, często daje się słyszeć ich klangor. W okresie przelotów wiosennych i jesiennych wędrujące ptaki te­go gatunku wykrzykują również co chwilę. Dlatego le­cące klucze żurawi zwracają na siebie tak powszechną uwagę. Z chruścieli należy wymienić wodnika, kureczkę nakrapianą, kureczkę zielonkę, derkacza, kokoszkę wodną i łyskę. Z siewek i mew zasługuje na uwagę mewa śmieszka. Gnieździ się koloniami wśród przybrzeżnych roślin lub na niedostępnych bagnach. Nieraz występuje po kilka­naście tysięcy ptaków w jednej kolonii. Do rzadkości na­leży mewa mała. Obecnie znaleźć ją można na jeziorach Druzno, Gaudy, Oświn i Karaś. Dość często też spoty­kamy rybitwę rzeczną i rybitwę czarną, poza tym przy brzegach rzek i na bagnach – brodźca piskliwego, brodźca krwawodziobego, brodźca samotnego, brodźca leśnego oraz biegusa zmiennego. Nad piaszczystymi brzegami rzek i jezior licznie wy­stępują dżdżowniki, zaś w wilgotnych lasach liściastych gnieździ się słonka, znana myśliwym z wiosennych i je­siennych ciągów. Na licznych, większych, podmokłych łąkach i torfowiskach możemy spotkać bekasa kszyka, mniej licznego bekasa dubelta, poza tym szlamnika rycyka oraz stosunkowo rzadkiego kulika wielkiego. Należy jeszcze wspomnieć o naszym najbarwniejszym ptaku, którym jest zimorodek. Jest on na Mazurach sto­sunkowo liczny i lubi przebywać w okolicy rzek i jezior otoczonych spadzistymi brzegami, na których rosną drze­wa i krzewy. Mniej licznym, lecz również barwnym pta­kiem jest kraska. Spotykamy ją w starszych lasach po­przerywanych polami. Następnym ciekawym ptakiem o odmianie północnej, żyjącym przy brzegach bystro płynących strumyków z kamienistym dnom, jest pluszcz. Ptak ten, dostrzegłszy owada pełzającego po dnie, zanu­rza się do wody i może po dnie chodzić, pomagając so­bie skrzydłami jak wiosłami. Wymienione ptaki nie zamykają oczywiście listy wszystkich gatunków gnieżdżących się na Mazurach lub też czasowo tu zalatujących. Liczebność ich jest znacznie większa. Wymieniliśmy tylko te ptaki, z którymi się naj­częściej spotykamy lub te, które są nieodłącznym skład­nikiem awifauny Pojezierza Mazurskiego.